GÜZEL AHLAK SAHİBİ OLMAK İÇİN
NEFİS TERBİYESİNDE SİSTEMLİ OLARAK AŞILMASI GEREKEN SAFHALAR
1) Nefsi Emmare ( Kötülüğü emreden nefis ):
1) Yusuf 53 / 241 - Nefis gerçekten kötülüğü şiddetle emreder ancak Rabbimin esirgediği nefis müstesnadır.
Dikkat edersek; insan dışındaki canlılar taş ve sopa ile durdurulabilir ama insan öyle değildir. O ancak nefis eğitimi ile kontrol altına alınabilir. Zira alttaki ayete bakarsak;
2) Kıyamet 5 / 576 - Hayır, insan önünde (ki vakitlerde) günah işlemek ister.
Nefsin egemen olduğu bu basamaktaki kişiler ilim, makam veya mal sahibi olabilir ancak gerekli nefis eğitimini alamamıştır.
Bu kişilerin;
a) Şehvetperestliği ve saldırganlığı ön plana çıkar,
b) Gücü yettiğince her kötülüğü ister veya işler ve yorulur,
c) Bazen iyi işleri görülse de taklitten ileri gitmezler,
d) Asla eleştirilmeye tahammül edemezler,
e) Kendilerinde hiçbir kusur ve eksiklik görmezler,
f) Bazı iyi şeyleri bile ters anlar ve kötülüğe yorumlarlar,
g) Suçlama veya cezalandırmak için çevresindekilerde sürekli kusur ararlar ki bu tür insanlar adeta yontulmamış keresteleri çağrıştırmaktadır.
Şeytan ve nefsin hâkim olduğu bu kimsede ne kadar kötü özellik varsa mevcuttur.
Örneğin;
a) Aç gözlülük ve tamah,
b) Aldatma ve alay etme,
c) Hırs ve haset, öfke,
d) Cimrilik ve egoistlik,
e) Gaflet ve kendini bilmezlik,
f) Şirk ve bozgunculuk,
g) Şer, iftira ve kıskançlık,
h) Kibir ve gösteriş,
ı) İnkar ve nankörlük,
i) Bilgisizlik, bencillik ve kendini beğenme,
j) Basitlik ve insanları hafife alma,
k) Kötülük, zulüm ve işkence,
l) Kendine hiç toz kondurmamak,
m) Kâfir ve münafığın özelliklerini taşıdığı gibi hayvani özellikleri de taşır.
Nefsini ilahlaştıran ve bu sayılan kötülükleri aşamayanların kendileri rahat yüzü görmedikleri gibi çevrelerini de rahatsız ederler. Bu tür fertlerden oluşan toplumlarda huzur ve güven kalmaz, her şey tehdit altındadır. Çünkü nefis öyle bir vahşi yaratığa benzer ki istekleri verildikçe açlığı artar ve azar. İstekleri verilmez ise soğur.
Nefse uyanlar zamanla hem özgürlüklerini hem de onurlarını gözden düşürerek maddi ve manevi değerlerini kaybederler. Zira ahlaksızlık çabuk çürütür ve çabuk götürür.
2) Nefsi Levvame ( Kendisini ayıplayan nefis ):
1) Kıyamet 2 / 576 - Yine yemin ederim pişmankar nefse ki (muhakkak öldükten sonra diriltileceksiniz).
Bu kişide;
a) Hile,
b) Kendini beğenmişlik,
c) Körü körüne tevekkül,
d) Bazen başkasına üstün gelip ezme arzusu görülebilir.
e) İlahi emirlere boğun eğse de her an tevbeyi bozabilir.
f) Fırsat bulduğunda kusur işlese de bu merhaledeki kişi
a) Artık kendi nefsindeki bu yanlış gidişatı beğenmez.
b) İlmen ahlaken gelişmek ister.
g) Bu kişinin nefsini kınayarak, olgunlaşma basamaklarından yükselmeyi istemesi ve azmetmesi ile ilahi makamda yemine konu olarak önemsendiği görülmektedir.
Bu basamaktaki kişiler;
a) Bir problemle karşılaşınca suçu önce içten içe kendisinde arar ve kendini sorgular,
b) Ancak kusur işlese de arkasından pişmanlık ve kendisini düzeltme gelir,
c) Karşıyı suçlamadığı gibi gelişmeye çalıştığı için bu tür sorgulama toplumda yaygınlaştıkça gelişme birlik ve beraberlikte artacaktır. Bu nedenle bu insanlarla mutlaka ilgilenilmelidir.
3) Nefsi Mülhime ( İlham edilen nefis ):
1) Şems 7 / 594 - Nefse ve onu (insan biçiminde) düzenleyene 8) Sonra da o nefse isyanı ve itaati ilham edene ki 9) Muhakkak (Allah’ ın küfür ve isyandan) temizlediği nefis kurtulmuştur 10) Ve hüsrana uğramıştır Allah’ ın azdırdığı kimse de.
Eğitim süreci içerisinde olup kalbine gelen ilhamın şeytandan mı, melekten mi olduğunu anlamaya başlayan ve iyiliği tercih eden bir nefis merhalesidir ki, bu kişiler Araf 200 / 175’ de olduğu gibi “Şeytandan bir vesvese gelince hemen Allah’a sığınırlar” ;
Artık bir miktar ilimle aşağıdaki hasletleri kazanmıştır;
a) Cömertlik,
b) Kanaat ve istikrar,
c) Sabır ve katlanma,
d) Şükür,
e) Sezgi ve tevazu,
f) Tevbeye sadık kalma,
4) Nefsi Mutmaine ( Huzura eren nefis ):
1) Fecr 27 / 593 - Ey huzura kavuşmuş nefis!
Bu merhale artık imanın hâkim olduğu, maddeten kanaate, manen huzura ve istikrara ermiş olduğu bir safhadır.
Bu merhaledeki kişi;
a) Tereddütsüz olarak Allah’ ı Rab edinir,
b) Nefis hâkimiyeti ve tevekkülle kalbi yatışmıştır,
c) Allah’ ın vereceği sevaplara inanır,
d) Kaza ve kaderine razı olmuştur,
e) Olgunlukla vaad edilenlere inanır,
f) Marifet ve zikirden alınan gıda ile huzura erer,
g) İnşallah ölüm anındaki müjde ile de huzuru devam eder.
Bu merhaledeki kişide aşağıdaki hasletler görülür;
a) Cömertlik,
b) Doğruluk ve kolaylık gösterme,
c) Çok şükür etme ve güler yüz,
d) Sabırlı ve olumlu yaklaşım,
e) Hilm ( yumuşaklık ),
f) Hakikat ve kalp huzuru,
g) Teslimiyet ve tahammül,
h) Rıza ve tevekkül,
ı) Korku ve ümit arası bir yaşam,
i) Gücünün üstündeki olayları Allah’ a havale etme,
Bu ve bundan sonraki merhaleye ulaşan kimselerde kesinlikle saldırganlığa, ahlaksızlığa, zanna, gıybete ve mahcup etmeye rastlanmamaktadır. Artık zikzak yok, sadık bir kişilik vardır.
5) Nefsi Radiye ( Allah’ ın razı olduğu nefis ):
1) Beyine 8 / 598 - …Allah onlardan razı olmuştur…
Allah’ın kimden razı olduğunu aşağıdaki ayetlerden daha iyi anlıyoruz.
2) Vakia 10 / 533- Hayırda öne geçenler, en önde olanlar (var ya) 11) İşte Allah’a en çok yaklaştırılmış olanlar onlardır.
Allah’ ın kuldan razı olduğu nefis merhalesidir ki bu bir insan için en büyük mutluluktur.
Bu merhaledeki kişide aşağıdaki hasletleri görülür;
a) İlahi aşk, Allah için sevme,
b) Zühd: Geçici dünyaya meyilli olmama,
c) Eli açık olma,
d) Hep iyiye yorumlama,
e) Kusurları örtme,
f) Şefkatli ve merhametli olma,
6) Nefsi Muradiye ( Allah’ tan razı olan nefis ):
1) Beyine 8 / 598 - …Onlar da Allah’ tan razı olmuşlardır…
Kulun Allah‘ tan gelen her türlü cefaya hoş geldin diyebilen ve tahammül edebilen bir nefis merhalesidir.
Bu merhaledeki kişilerde;
a) İtiraz ve isyanın yerini teslimiyet almıştır,
b) Allah’ tan başkasını adeta unutmuştur. Ayrıca;
a) Takva ve huzur,
b) Sevgi ve güzel ahlak,
c) Allah ve Resulüne coşkulu bir sevgi beslemek,
d) Çok geniş ve temiz bir kalp görülür.
7) Nefsi Sâfiye veya Kâmile ( Olgunluğa erişmiş nefis ):
1) İsra 65 / 287 - Doğrusu benim o gerçek kullarım var ya senin (Ey İblis) onlar üzerine hiçbir hâkimiyetin yoktur, Rabbim ise vekil olarak yeter.
Önceki tüm merhaleleri ve şeytani vesveseleri ve hayvani özellikleri aşarak billurlaşmış, İman ve ibadetin zevkini tatmış, örnek bir nefis merhalesidir ki, seçilmiş olan peygamberler hariç bir insanın çıkabileceği en yüksek ahlaki olgunluk makamıdır.
Bu merhaledeki kişi;
a) Yalnız Allah’ı tercih ederek halkın içinde hak ile olandır.
b) Sükutun, doğruluğun, ahde vefanın ilahi emirlere sıkı sıkı bağlılığın olduğu bir nefistir.Tam bir Allah sevgilisi ve dostu olmuştur ki artık o Allah’ tan başkasıyla huzur bulamaz. Daima iyilik ve yardım için koşar. Ona sığınarak olabilecek hiçbir sıkıntıya, tehlikeye veya felakete aldırmaz.
c) Tatlı dilli, güler yüzlü, denizler gibi sakin ve mütevazi, kalbinde hiç kimseye kini ve nefreti olmayan, her şeye iyilik ile karşılık veren, yoklukta bile infak eden, kimseyi kınamayan, Allah’tan başka kimseden bir şey istemeyen, çok cömert, peygamberimizi canından daha çok seven, gecelerini ilim ve ibadet, gündüzlerini mücahit olarak geçiren insanlardır.
Deniz dalgalarının pislikleri dışarı attığı gibi kâmil insan da kötülüğü emreden nefsi hem kendi çabası hem de Allah’ın rahmetiyle iyiliği ister hale dönüştürdüğü ve bu mücadele esnasında öldüğü takdirde zafer içindedir. Bu sebeple nefis eğitiminde başarılı olanlara cennete girecekleri zaman da Allah şöyle buyurur;
2) Fecr 27 / 593- Ey huzura kavuşmuş nefis 28) Sen Rabbinden razı, Rabbin de senden razı olarak dön Rabbine 29) Gir kullarımın içine 30) Gir cennetime.
ÖNEMLİ BİR NOT:
slam’ a leke olmak istemeyenler ve özellikle hizmet etmek isteyenler bu merhale yani nefsi arındırma eğitimini mutlaka ya kendi nefislerinde, ya grup veya cemaat kararı ile ya da bir âlim kontrolünde uygulamalıdırlar. Çünkü kâmil insanlar hem toplum hayatında hem de süper güçlere karşı bilimsel, teknik ve kültürel yarışta gönüllerde silahtan daha güçlü bir etki göstermekte ve saygınlık nedeni olmaktadırlar.
Buna karşı insanlar nefis terbiyesine tabii tutulmazlar ise o zaman nefsi emmâre toplumu oluşur. Bilim ve teknik ne kadar gelişse de bunalım toplumu olmaktan ileri gidemezler çünkü işlenmeyen madenler gibi eğitilmeyen insanlar da fayda sağlayamazlar.
kaynak: | VAHYİN IŞIĞINDA REHBERLİK - Abdullah ÇİÇEK
NEFİS TERBİYESİNDE SİSTEMLİ OLARAK AŞILMASI GEREKEN SAFHALAR
1) Nefsi Emmare ( Kötülüğü emreden nefis ):
1) Yusuf 53 / 241 - Nefis gerçekten kötülüğü şiddetle emreder ancak Rabbimin esirgediği nefis müstesnadır.
Dikkat edersek; insan dışındaki canlılar taş ve sopa ile durdurulabilir ama insan öyle değildir. O ancak nefis eğitimi ile kontrol altına alınabilir. Zira alttaki ayete bakarsak;
2) Kıyamet 5 / 576 - Hayır, insan önünde (ki vakitlerde) günah işlemek ister.
Nefsin egemen olduğu bu basamaktaki kişiler ilim, makam veya mal sahibi olabilir ancak gerekli nefis eğitimini alamamıştır.
Bu kişilerin;
a) Şehvetperestliği ve saldırganlığı ön plana çıkar,
b) Gücü yettiğince her kötülüğü ister veya işler ve yorulur,
c) Bazen iyi işleri görülse de taklitten ileri gitmezler,
d) Asla eleştirilmeye tahammül edemezler,
e) Kendilerinde hiçbir kusur ve eksiklik görmezler,
f) Bazı iyi şeyleri bile ters anlar ve kötülüğe yorumlarlar,
g) Suçlama veya cezalandırmak için çevresindekilerde sürekli kusur ararlar ki bu tür insanlar adeta yontulmamış keresteleri çağrıştırmaktadır.
Şeytan ve nefsin hâkim olduğu bu kimsede ne kadar kötü özellik varsa mevcuttur.
Örneğin;
a) Aç gözlülük ve tamah,
b) Aldatma ve alay etme,
c) Hırs ve haset, öfke,
d) Cimrilik ve egoistlik,
e) Gaflet ve kendini bilmezlik,
f) Şirk ve bozgunculuk,
g) Şer, iftira ve kıskançlık,
h) Kibir ve gösteriş,
ı) İnkar ve nankörlük,
i) Bilgisizlik, bencillik ve kendini beğenme,
j) Basitlik ve insanları hafife alma,
k) Kötülük, zulüm ve işkence,
l) Kendine hiç toz kondurmamak,
m) Kâfir ve münafığın özelliklerini taşıdığı gibi hayvani özellikleri de taşır.
Nefsini ilahlaştıran ve bu sayılan kötülükleri aşamayanların kendileri rahat yüzü görmedikleri gibi çevrelerini de rahatsız ederler. Bu tür fertlerden oluşan toplumlarda huzur ve güven kalmaz, her şey tehdit altındadır. Çünkü nefis öyle bir vahşi yaratığa benzer ki istekleri verildikçe açlığı artar ve azar. İstekleri verilmez ise soğur.
Nefse uyanlar zamanla hem özgürlüklerini hem de onurlarını gözden düşürerek maddi ve manevi değerlerini kaybederler. Zira ahlaksızlık çabuk çürütür ve çabuk götürür.
2) Nefsi Levvame ( Kendisini ayıplayan nefis ):
1) Kıyamet 2 / 576 - Yine yemin ederim pişmankar nefse ki (muhakkak öldükten sonra diriltileceksiniz).
Bu kişide;
a) Hile,
b) Kendini beğenmişlik,
c) Körü körüne tevekkül,
d) Bazen başkasına üstün gelip ezme arzusu görülebilir.
e) İlahi emirlere boğun eğse de her an tevbeyi bozabilir.
f) Fırsat bulduğunda kusur işlese de bu merhaledeki kişi
a) Artık kendi nefsindeki bu yanlış gidişatı beğenmez.
b) İlmen ahlaken gelişmek ister.
g) Bu kişinin nefsini kınayarak, olgunlaşma basamaklarından yükselmeyi istemesi ve azmetmesi ile ilahi makamda yemine konu olarak önemsendiği görülmektedir.
Bu basamaktaki kişiler;
a) Bir problemle karşılaşınca suçu önce içten içe kendisinde arar ve kendini sorgular,
b) Ancak kusur işlese de arkasından pişmanlık ve kendisini düzeltme gelir,
c) Karşıyı suçlamadığı gibi gelişmeye çalıştığı için bu tür sorgulama toplumda yaygınlaştıkça gelişme birlik ve beraberlikte artacaktır. Bu nedenle bu insanlarla mutlaka ilgilenilmelidir.
3) Nefsi Mülhime ( İlham edilen nefis ):
1) Şems 7 / 594 - Nefse ve onu (insan biçiminde) düzenleyene 8) Sonra da o nefse isyanı ve itaati ilham edene ki 9) Muhakkak (Allah’ ın küfür ve isyandan) temizlediği nefis kurtulmuştur 10) Ve hüsrana uğramıştır Allah’ ın azdırdığı kimse de.
Eğitim süreci içerisinde olup kalbine gelen ilhamın şeytandan mı, melekten mi olduğunu anlamaya başlayan ve iyiliği tercih eden bir nefis merhalesidir ki, bu kişiler Araf 200 / 175’ de olduğu gibi “Şeytandan bir vesvese gelince hemen Allah’a sığınırlar” ;
Artık bir miktar ilimle aşağıdaki hasletleri kazanmıştır;
a) Cömertlik,
b) Kanaat ve istikrar,
c) Sabır ve katlanma,
d) Şükür,
e) Sezgi ve tevazu,
f) Tevbeye sadık kalma,
4) Nefsi Mutmaine ( Huzura eren nefis ):
1) Fecr 27 / 593 - Ey huzura kavuşmuş nefis!
Bu merhale artık imanın hâkim olduğu, maddeten kanaate, manen huzura ve istikrara ermiş olduğu bir safhadır.
Bu merhaledeki kişi;
a) Tereddütsüz olarak Allah’ ı Rab edinir,
b) Nefis hâkimiyeti ve tevekkülle kalbi yatışmıştır,
c) Allah’ ın vereceği sevaplara inanır,
d) Kaza ve kaderine razı olmuştur,
e) Olgunlukla vaad edilenlere inanır,
f) Marifet ve zikirden alınan gıda ile huzura erer,
g) İnşallah ölüm anındaki müjde ile de huzuru devam eder.
Bu merhaledeki kişide aşağıdaki hasletler görülür;
a) Cömertlik,
b) Doğruluk ve kolaylık gösterme,
c) Çok şükür etme ve güler yüz,
d) Sabırlı ve olumlu yaklaşım,
e) Hilm ( yumuşaklık ),
f) Hakikat ve kalp huzuru,
g) Teslimiyet ve tahammül,
h) Rıza ve tevekkül,
ı) Korku ve ümit arası bir yaşam,
i) Gücünün üstündeki olayları Allah’ a havale etme,
Bu ve bundan sonraki merhaleye ulaşan kimselerde kesinlikle saldırganlığa, ahlaksızlığa, zanna, gıybete ve mahcup etmeye rastlanmamaktadır. Artık zikzak yok, sadık bir kişilik vardır.
5) Nefsi Radiye ( Allah’ ın razı olduğu nefis ):
1) Beyine 8 / 598 - …Allah onlardan razı olmuştur…
Allah’ın kimden razı olduğunu aşağıdaki ayetlerden daha iyi anlıyoruz.
2) Vakia 10 / 533- Hayırda öne geçenler, en önde olanlar (var ya) 11) İşte Allah’a en çok yaklaştırılmış olanlar onlardır.
Allah’ ın kuldan razı olduğu nefis merhalesidir ki bu bir insan için en büyük mutluluktur.
Bu merhaledeki kişide aşağıdaki hasletleri görülür;
a) İlahi aşk, Allah için sevme,
b) Zühd: Geçici dünyaya meyilli olmama,
c) Eli açık olma,
d) Hep iyiye yorumlama,
e) Kusurları örtme,
f) Şefkatli ve merhametli olma,
6) Nefsi Muradiye ( Allah’ tan razı olan nefis ):
1) Beyine 8 / 598 - …Onlar da Allah’ tan razı olmuşlardır…
Kulun Allah‘ tan gelen her türlü cefaya hoş geldin diyebilen ve tahammül edebilen bir nefis merhalesidir.
Bu merhaledeki kişilerde;
a) İtiraz ve isyanın yerini teslimiyet almıştır,
b) Allah’ tan başkasını adeta unutmuştur. Ayrıca;
a) Takva ve huzur,
b) Sevgi ve güzel ahlak,
c) Allah ve Resulüne coşkulu bir sevgi beslemek,
d) Çok geniş ve temiz bir kalp görülür.
7) Nefsi Sâfiye veya Kâmile ( Olgunluğa erişmiş nefis ):
1) İsra 65 / 287 - Doğrusu benim o gerçek kullarım var ya senin (Ey İblis) onlar üzerine hiçbir hâkimiyetin yoktur, Rabbim ise vekil olarak yeter.
Önceki tüm merhaleleri ve şeytani vesveseleri ve hayvani özellikleri aşarak billurlaşmış, İman ve ibadetin zevkini tatmış, örnek bir nefis merhalesidir ki, seçilmiş olan peygamberler hariç bir insanın çıkabileceği en yüksek ahlaki olgunluk makamıdır.
Bu merhaledeki kişi;
a) Yalnız Allah’ı tercih ederek halkın içinde hak ile olandır.
b) Sükutun, doğruluğun, ahde vefanın ilahi emirlere sıkı sıkı bağlılığın olduğu bir nefistir.Tam bir Allah sevgilisi ve dostu olmuştur ki artık o Allah’ tan başkasıyla huzur bulamaz. Daima iyilik ve yardım için koşar. Ona sığınarak olabilecek hiçbir sıkıntıya, tehlikeye veya felakete aldırmaz.
c) Tatlı dilli, güler yüzlü, denizler gibi sakin ve mütevazi, kalbinde hiç kimseye kini ve nefreti olmayan, her şeye iyilik ile karşılık veren, yoklukta bile infak eden, kimseyi kınamayan, Allah’tan başka kimseden bir şey istemeyen, çok cömert, peygamberimizi canından daha çok seven, gecelerini ilim ve ibadet, gündüzlerini mücahit olarak geçiren insanlardır.
Deniz dalgalarının pislikleri dışarı attığı gibi kâmil insan da kötülüğü emreden nefsi hem kendi çabası hem de Allah’ın rahmetiyle iyiliği ister hale dönüştürdüğü ve bu mücadele esnasında öldüğü takdirde zafer içindedir. Bu sebeple nefis eğitiminde başarılı olanlara cennete girecekleri zaman da Allah şöyle buyurur;
2) Fecr 27 / 593- Ey huzura kavuşmuş nefis 28) Sen Rabbinden razı, Rabbin de senden razı olarak dön Rabbine 29) Gir kullarımın içine 30) Gir cennetime.
ÖNEMLİ BİR NOT:
slam’ a leke olmak istemeyenler ve özellikle hizmet etmek isteyenler bu merhale yani nefsi arındırma eğitimini mutlaka ya kendi nefislerinde, ya grup veya cemaat kararı ile ya da bir âlim kontrolünde uygulamalıdırlar. Çünkü kâmil insanlar hem toplum hayatında hem de süper güçlere karşı bilimsel, teknik ve kültürel yarışta gönüllerde silahtan daha güçlü bir etki göstermekte ve saygınlık nedeni olmaktadırlar.
Buna karşı insanlar nefis terbiyesine tabii tutulmazlar ise o zaman nefsi emmâre toplumu oluşur. Bilim ve teknik ne kadar gelişse de bunalım toplumu olmaktan ileri gidemezler çünkü işlenmeyen madenler gibi eğitilmeyen insanlar da fayda sağlayamazlar.
kaynak: | VAHYİN IŞIĞINDA REHBERLİK - Abdullah ÇİÇEK